De juridische functie van de gemeente Amsterdam is ziek. Steevast trekken de Amsterdamse burgers en ondernemers aan het kortste einde onder al het juridische geweld met bijvoorbeeld vergunningen.
Dankzij de inzet van een groep betrokken en volhardende Amsterdammers presenteert burgemeester Halsema haar plannen voor het verbeteren van de juridische functie in de notitie “Vertrouwen begint bij de overheid”. Jammer genoeg mag de huidige coalitie die notitie niet meer bespreken. Dat mag de volgende coalitie doen.
Rechtmatigheid of rechtvaardigheid
In Amsterdam is de afgelopen tientallen jaren eenzijdig nadruk komen te liggen op de rechtmatigheid van handelen en het zoveel mogelijk verminderen van de juridische risico’s van de gemeente zelf. Beginselen als ‘procedurele rechtvaardigheid’ en ‘openheid’ hebben hierdoor onvoldoende aandacht gekregen. Dit heeft de vertrouwensrelatie tussen de gemeente en de Amsterdammers geen goed gedaan. Bezorgde inwoners worden ‘veelklagers’, ‘veel-WOB-ers’ en lopen de deur plat bij de Ombudsman. Zelfs als de rechter een bewoner of ondernemer gelijk geeft, dan nog legt de gemeente dit oordeel regelmatig opzij.
Er wordt vaak een loopje genomen met de waarheid bij dossiers als erfpacht, windmolens, ronvaartboten, terrasvergunningen, bouwvergunningen, ruimte voor de voetganger, groen in de stad, evenementen en de soap rond de Meervaart. Als er bij het maken en het uitvoeren van regels te weinig oog is voor de gevolgen daarvan, dan kunnen deze voor de inwoners en ondernemers die ze treffen onredelijk, disproportioneel en vernederend zijn.
Zeurende burgers
De burgemeester schrijft: “Vaker hebben mensen het gevoel beleid en regels niet te begrijpen, voelen zij zich erdoor benadeeld en zien zij niet welke bijdrage deze leveren aan de verbetering van hun bestaan”.
Stadsdenker Zef Hemel verwoordde het mooi in Parool: “De overheid gaat ervan uit dat de burger altijd overal tegen is, maar dat roept ze over zichzelf af. Het overgrote deel van de inwoners heeft positieve ideeën over hoe hun wijk of buurt eruit moet zien. Maar dan moet je wel beginnen met naar ze te luisteren en ze niet confronteren met een plan waar ze alleen maar voor of tegen kunnen zijn.”
De komende jaren wil de burgemeester in een aantal stappen het vertrouwen versterken door de regelgeving, procedures en (juridische) cultuur kritisch tegen het licht te houden en voorrang te geven aan alternatieve omgangsvormen en conflictbeslechting.
Filosoferen of actie nemen?
De notitie “Vertrouwen begint bij de overheid” schetst vooral vergezichten en (vanzelfsprekende) uitgangspunten; academische woordspelletjes die ons geen stap verder brengen. Het gaat vele jaren nemen: “Uitgaan van vertrouwen en de goede trouw van burgers vereist een cultuuromslag bij het bestuur, in de politiek en bij het ambtelijke apparaat. Dat is een taai en ingewikkeld proces, dat niet van vandaag op morgen plaatsvindt, en ook door de landelijke wetgever ter hand moet worden genomen. Het raakt aan alle taken die de gemeentelijke overheid heeft en uitvoert”.
Het is nodig om het vertrouwen tussen de Amsterdammers en hun gemeente te verbeteren. Niet over enkele jaren, maar gewoon vanaf vandaag. Van groot belang is dat de gemeente opener en controleerbaarder wordt, en zoveel mogelijk en zo gelijk mogelijk toegang tot kennis, informatie en data biedt. Concrete acties, en een planning, noemt de burgemeester niet in haar notitie.
De gemeente heeft voormalig Ombudsman Zuurmond inmiddels om advies gevraagd; “verbeteren, vernieuwen of transformeren?“. Zuurmond geeft concrete suggesties over hoe het sneller beter kan. Simpele zaken als geen fouten maken, en eventuele fouten meteen herstellen, inwoners informeren over vergunningaanvragen, en die vergunningaanvragen tijdig publiceren, inspraak serieus nemen, beter bereikbaar zijn (waarom staan er geen contactgegevens bij no-reply mails en brieven?), contactpersonen benoemen en soms gewoon even bellen met de ‘klager’. Dat vergt toch geen cultuuromslag? Dat kan morgen!
Het is altijd goed om de uitgangspunten nog eens duidelijk te benoemen, maar Amsterdammers verdienen het dat er veel sneller actie wordt genomen. We hoeven toch niet nog jaren te wachten? De kwaliteit van de juridische functie is gewoon onder de maat.
Met al het gefilosofeer is de uitdaging om te voorkomen dat straks rechtvaardigheid de rechtvaardiging wordt voor ambtelijke willekeur. Wat mij betreft kan de burgemeester morgen al met de waardevolle adviezen van Zuurmond aan de slag. Ons geduld en uithoudingsvermogen is lang genoeg op de proef gesteld. Dat een cultuuromslag nodig is, is eigenlijk een beschamende conclusie; wat is er mis met gewoon je werk goed doen?
Walther Ploos van Amstel.