Nederland voldoet met een inzamelpercentage van minder dan 50% niet aan de Europese normen voor e-waste; er komt te weinig Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparatuur (AEEA) terug van consumenten en bedrijven. Naast een betere inzameling en verwerking van e-waste, is het reduceren van gebruik door beperken consumptie en het verlengen van de productlevensduur, hergebruik en reparatie belangrijk voor een circulaire economie bij elektrische apparaten.
De topsector logistiek en CoE City Net Zero van de Hogeschool van Amsterdam hebben Metabolic daarom gevraagd om een analyse te maken van de huidige e-waste stromen en verwerkingsmethoden, regelgeving en stakeholders over de gehele keten in de Metropoolregio Amsterdam.
Bron: Metabolic – data e-waste Metropoolregio Amsterdam
Economische waarde van Nederlandse logistieke inzamelmarkt
De economische waarde van de inzamelmarkt is 900 tot 1.000 mln. euro op jaarbasis; 100 mln. euro voor grotere apparaten, 800 tot 900 mln. euro voor kleinere huishoudelijke apparaten en IT-middelen in vooral de fijnmazige inzameling en sortering. Deze markt groeit in de jaren erna verder ook door de groeiende stroom zonnepanelen die retour gaat komen. Het gaat om 1,6 mln. grote apparaten en 130 mln. kleinere huishoudelijke apparaten en IT-middelen per jaar die retour komen uit de consumenten en zakelijke markt. Daarnaast zijn er kansen voor de groeiende stroom zonnepanelen.
Logistiek dienstverleners hebben kansen om bij te dragen aan het verbeteren en vernieuwen van inzamelnetwerken, de efficiënte verwerking van e-waste en ook de lokale reparatie- en retourconcepten in stedelijke gebieden.
De deelmarkt afvalstoffentransport van Transport en Logistiek Nederland heeft 400 inzamel- en transportbedrijven. Zij zijn de noodzakelijke tussenschakel tussen partijen met reststoffen en partijen met grondstofbehoeften. De bedrijven hebben kansen bij het organiseren van inzamelnetwerken, efficiënte verwerking van e-waste en lokale reparatie- en retourconcepten.
Verbeteren inzameling e-waste
Metabolic heeft gekeken naar de kansen en obstakels bij het inzamelen in stedelijke gebieden. Metabolic schetst contouren voor drie mogelijke verbeterscenario’s.
In de keten van Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparatuur (AEEA) zijn er barrières die enerzijds het bereiken van het inzamelingsdoel van 65% belemmeren. Anderzijds dragen ze op systeemniveau niet bij aan een verlenging van de levensduur van producten.
In het onderzoek kwamen als problemen bij het inzamelen naar voren:
- De hoeveelheid nieuwe apparatuur op de markt neemt sneller toe dan de hoeveelheid AEEA die wordt ingezameld.
- Er is behoefte aan betere voorlichting aan consumenten een bedrijven en laagdrempelige inzamelsystemen voor AEEA.
- De afvalbeheer- en inzamelsystemen zijn versnipperd, vooral op kosten gericht, en er is weinig samenwerking tussen partijen.
- Het ingezamelde AEEA heeft niet altijd de juiste kwaliteit voor verdere verwerking.
- Een deel van de ingezamelde AEEA gaat verloren door export voor hergebruik, vernietiging, afvoeren via restafval, onjuiste documentatie van afval en verwerking door niet-gecertificeerde partijen. Er is onvoldoende inzicht in waar lekstromen zitten. De inzameling en verwerking kwetsbaar voor illegale handel.
- De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) laat veel over aan de markt en de producenten, wat alternatieven niet stimuleert. Het huidige systeem is vooral gericht op recycling, waardoor hergebruik en reparatie minder gangbaar zijn.
Voor een betere inzameling kunnen verschillende stappen worden genomen:
- Ontwikkelen van een meer verplichtende regeling door regulering of branche-afspraken.
- Het stimuleren van gespecialiseerde inzamelstructuren voor specifieke productcategorieën.
- Het ontwikkelen en opschalen van nieuwe inzamelmethodieken door logistiek dienstverleners.
- Betrekken van consumenten bij de inzameling door aankoop en inlevering te koppelen, het bieden van financiële stimulansen, bewustwording, inzameling via producenten en verbetering van het inlevergemak via alternatieve kanalen.
- Instrumenten ontwikkelen voor gedragsverandering bij consumenten.
Na het inzamelen van AEEA, is het nodig om de circulaire verwerking te verbeteren en zijn er systeembrede concepten en interventie om circulariteit te bevorderen:
- Heroverwegen van de opzet van het stedelijke afvalbeheer, wellicht met meer publieke betrokkenheid, om een efficiëntere en duurzamere aanpak te bevorderen.
- Een nieuw beleidskader om het gebrek aan regie aan te pakken en een systematische circulaire aanpak te stimuleren. De landelijke en lokale overheden vervult een cruciale rol bij het creëren van geschikte randvoorwaarden en voorbeeldfuncties.
- Het implementeren van eenduidige wet- en regelgeving. Er dienen ketendoelstellingen geformuleerd te worden met duidelijke taken voor alle betrokken partijen in de keten.
- Er is een noodzaak voor een andere benadering bij in de inzameling en verwerking, namelijk van concurreren naar samenwerken tussen de partijen.
- Bevorderen van innovatieve circulaire bedrijfsmodellen; zoals ‘Product-as-a-Service’.
- Het organiseren van voldoende ruimte voor de verwerking in de nabijheid van steden. PBL stelt dat in 2050 er tot 40 procent meer ruimte nodig is voor de circulaire economie (in het algemeen).
Metabolic schetst de contouren van drie scenario’s voor het verbeteren van de aanpak bij e-waste:
- Scenario 1: Organisatie door de markt binnen strikte kaders, waarbij (kosten)efficiëntie centraal staat.
- Scenario 2: Publiek-private organisatie met ruimte voor marktwerking, waarbij de beperkingen van de markt door de publieke sector worden opgevangen.
- Scenario 3: Publieke organisatie met de nadruk op inspraak en brede welvaart.
Samenwerken in het ecosysteem
Samenwerken tussen de publieke en private partijen bij inzameling en verwerking is nodig. Die samenwerking kan zich richten op de harde aspecten van de logistiek; inzamelsystemen en techniek, schone voertuigen, containerisatie en het netwerk van lokale reparatie- en retourpunten. De samenwerking gaat ook over het delen van data over de te verwachten e-waste stromen en de juiste verwerking ervan.
Samenwerking tussen logistieke bedrijven kan zich richten op drie typen synergie:
- Operationele synergie: Dit omvat het efficiënter uitvoeren van een bepaalde activiteit binnen de bestaande structuur.
- Coördinatiesynergie: Dit omvat het bereiken van afstemming of koppeling tussen de partijen binnen de bestaande structuur, wat resulteert in kostenbesparingen en verbeteringen in dienstverlening door betere afstemming en bedrijfsoverschrijdende optimalisatie. Een voorbeeld is de gemeenschappelijke inzameling van afval door meerdere logistieke partijen in steden met Green Collective.
- Netwerksynergie: Dit omvat structurele voordelen door veranderingen in het netwerk of wijzigingen in de logistieke netwerken. Netwerksynergie resulteert in hoogwaardige kwalitatieve voordelen, maar is complexer. Het beter inzamelen en verwerken van e-waste vraagt om innovatie in netwerksynergie.
Vervolg met Topsector Logistiek
In de komende maanden gaan Metabolic en de Hogeschool van Amsterdam verder onderzoek doen met de betrokken bedrijven, organisaties en publieke partijen. Het beoogde eindresultaat is een uitwerking van verscheidene logistieke scenario’s. Op basis hiervan kunnen vervolgstappen worden genomen, zoals het testen van een scenario met een pilot of living lab in de praktijk, of het verder uitwerken van logistieke bewegingen, de ruimtelijke impact en de business case van de scenario’s via een outlook-rapportage.
Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt door het CoE City Net Zero van de Hogeschool van Amsterdam en de Topsector Logistiek.
Bron: rapport Metabolic, Topsector Logistiek en Hogeschool van Amsterdam